უფლისციხე

(ტექსტი აღებულია წიგნებიდან: საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა. თბ., 1990, გვ. 91-108; თ. სანიკიძე, უფლისციხე, თბ., 1987.)

უფლისციხე მდებარეობს ქ. გორის აღმოსავლეთით 20კმ-ზე, მდინარე მტკვრის მარცხენა ნაპირზე. გამოკვეთილია კვერნაქის ქედის სამხრეთ ფერდობზე, ადვილად დასამუშავებელ ქვიშაქვის მასივში. უფლისციხის კომპლექსში შედის: გრძელი ნაგებობა, დასავლეთის ეკლესია, დიდეზოიანი და ერდოიანი სახლები, ერთსვეტიანი და კესონებიანი დარბაზები, კოხტა სახლი, მაღალტახტიანი ოთახის კომპლექსი, მთავარი ქუჩის თავში მდებარე ნაგებობა, მიუვალი ნაგებობა, სადა ოთახი, მოხატულოთახიანი სახლი, ორსვეტიანი და ოთხსვეტიანი დარბაზების (მთავარი ტაძრის) კომპლექსი, უფლისწულის ეკლესია, ქარაფისპირა სახლი, ქუჩისპირა ბაქანი, შეწყვილებულკოჭებიანი დარბაზი, წითელი ოთახის კომპლექსი და

უფლისწულის ეკლესია თარიღდება ადრინდელი ფეოდალური ხანით. ეს ტაძარი აშენებულია ძველი წარმართული ტაძრის ადგილზე, რასაც მოწმობს ეკლესიის დასავლეთ ფასადის ქვეშ შემორჩენილი კლდეში ნაკვეთი ანტიკური დროის ნაგებობის ნაშთი, სამხრეთ ფასადის კლდის ცოკოლი და მის აღმოსავლეთ ბოლოში, შესასვლელთან გაცვეთილი იატაკი, აგრეთვე, წარმართული დროის შესასვლელი აღმოსავლეთი ფასადის ცენტრში, სადაც ახლა კლდეში ჩაღრმავებული ადგილი ქვის ცოკოლით მოსწორებულია და გამოყენებულია ეკლესიის ფუძედ.
ეკლესია სამეკლესიიანი ბაზილიკაა, ნაგებია აგურით. შენობა მრავალჯერაა გადაკეთებული. XI-XII საუკუნეებს მიეკუთვნება სარკმელი და მისი ქვის ჩარჩოს ორნამენტიანი ფრაგმენტი, პროფილირებული ლავგარდნის ქვები და მწვანე ქვის კანკელის ნატეხები, რომლებიც არქეოლოგიური გათხრების დროს იპოვეს ეკლესიის ქვემოთ, ფერდობზე და XVII საუკუნის სახლის კედლის წყობაში. შენობა შემგეგშიც რამდენჯერმე გადაუკეთებიათ. XVIII საუკუნეში სამხრეთი შესასვლელის თავზე დაუშენებიათ ოთხივე მხარეს თაღებით გახსნილი მცირე გუმბათოვანი სამრეკლო.
ეკლესიის იატაზე მოგებულია XVIII საუკუნის აგური. აგურისავეა სოლეას საფეხური აღსავლის კარის წინ.